Chiều ngày 05/7/2013, Văn phòng Chủ tịch nước đã tổ chức họp báo công bố Lệnh của Chủ tịch nước công bố Luật Hòa giải ở cơ sở (HGOCS) là một trong những đạo luật liên quan trực tiếp đến lĩnh vực quản lý nhà nước của Bộ, ngành tư pháp vừa được Quốc hội khóa XIII thông qua ngày 20/6/2013 tại kỳ họp thứ 5.
1. Không “bỏ lọt” mâu thuẫn, tranh chấp cần hòa giải ở cơ sở
Luật hòa giải ở cơ sở sẽ thúc đẩy sự tham gia của toàn xã hội, đặc biệt là Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, bảo đảm tính linh hoạt, mềm dẻo, giải quyết kịp thời các mâu thuẫn, tranh chấp nhỏ trong nhân dân ở cơ sở, tiết kiệm thời gian, kinh phí cho nhà nước và nhân dân. Vì thế, trong giai đoạn hiện nay, để góp phần khuyến khích thực hiện hòa giải ở cơ sở, đồng thời để bao quát hết các trường hợp mâu thuẫn, tranh chấp phát sinh trong thực tế cần được hòa giải ở cơ sở, Điều 3 Luật Hòa giải ở cơ sở qui định việc hòa giải ở cơ sở được tiến hành đối với các mâu thuẫn, tranh chấp, vi phạm pháp luật, trừ các trường hợp mâu thuẫn, tranh chấp xâm phạm lợi ích của Nhà nước, lợi ích công cộng; vi phạm pháp luật về hôn nhân và gia đình, giao dịch dân sự mà theo qui định của pháp luật tố tụng dân sự không được hòa giải; vi phạm pháp luật mà theo qui định phải bị truy cứu trách nhiệm hình sự hoặc bị xử lý vi phạm hành chính; mâu thuẫn, tranh chấp khác không được hòa giải ở cơ sở theo qui định của pháp luật như tranh chấp đất đai.
So với Pháp lệnh, Luật bổ sung qui định chính sách của Nhà nước về hòa giải ở cơ sở, trong đó khuyến khích các bên giải quyết mâu thuẫn, tranh chấp bằng hình thức hòa giải ở cơ sở và các hình thức hòa giải thích hợp khác; khuyến khích những người có uy tín trong gia đình, dòng họ, cộng đồng dân cư tham gia hòa giải ở cơ sở và tham gia các hình thức hòa giải thích hợp khác, Nhà nước có chính sách tạo điều kiện, hỗ trợ cho hoạt động hòa giải ở cơ sở. Một điểm mới quan trọng so với Pháp lệnh là Luật khẳng định chính sách của Nhà nước phát huy vai trò nòng cốt của Mặt trận tổ quốc và các tổ chức thành viên của Mặt trận trong công tác hòa giải ở cơ sở.
2. Chú trọng trách nhiệm của hòa giải viên
Luật cũng có nhiều qui định nhằm khuyến khích đội ngũ hòa giải viên (HGV), qui định cụ thể về quyền và nghĩa vụ của HGV như chính sách hỗ trợ kinh phí cho công tác hòa giải ở cơ sở, trong đó có hỗ trợ thù lao cho HGV theo vụ việc, khi thực hiện hòa giải, được khen thưởng; được hỗ trợ, tạo điều kiện để khắc phục hậu quả nếu gặp tai nạn hoặc rủi ro ảnh hưởng đến sức khỏe, tính mạng trong khi thực hiện hoạt động hòa giải…, qui định cụ thể hình thức tổ chức bầu HGV thông qua việc tổ chức cuộc họp đại diện các hộ gia đình hoặc phát phiếu lấy ý kiến các hộ gia đình trong thôn, tổ dân phố…
Các qui định về hoạt động hòa giải ở cơ sở trong Luật Hòa giải ở cơ sở là những nội dung mới được bổ sung so với Pháp lệnh, cụ thể là về quyền và nghĩa vụ của các bên trong quá trình hòa giải, phân công HGV, người được mời tham gia hòa giải; hòa giải giữa bên ở thôn, tổ dân phố khác nhau; trách nhiệm thực hiện thực hiện hòa giải thành của các bên, qui định rõ hơn qui trình hòa giải, bảo đảm tính linh hoạt trong hoạt động hòa giải, phát huy vai trò chủ động của HGV… Đặc biệt, việc “bổ sung trách nhiệm của HGV theo dõi, đôn đốc thực hiện thỏa thuận hòa giải thành” là “hết sức quan trọng” nhằm bảo đảm cho việc thực hiện kết quả hòa giải được hiệu quả, thiết thực.
3. Biên bản hòa giải thành có giá trị tham khảo
Đây là một trong những nội dung được thảo luận, cân nhắc nhiều khi xây dựng Luật Hòa giải ở cơ sở. Có ý kiến cho rằng, khi các bên đã thống nhất với phương án hòa giải thì phải ràng buộc các bên thực hiện và cần qui định chặt để giảm trường hợp “lật lọng”. Nhưng có quan điểm lại cho rằng, thỏa thuận trong hòa giải ở cơ sở cũng chỉ như một loại hợp đồng nên nếu một bên không thực hiện thì bên kia có thể đưa ra Tòa án hoặc Trọng tài để giải quyết mâu thuẫn, tranh chấp đó.
Tuy nhiên, “với tinh thần “tự nguyện” của hoạt động hòa giải ở cơ sở, Luật Hòa giải ở cơ sở chỉ qui định “tương đối” về trách nhiệm của các bên thực hiện thỏa thuận hòa giải thành. Nên trường hợp nếu một bên không thực hiện thỏa thuận hòa giải thành thì “đành chịu” mà chỉ có thể yêu cầu Tòa án hoặc Trọng tài giải quyết tranh chấp, mâu thuẫn đó”. Trường hợp tranh chấp, mâu thuẫn sau hòa giải vẫn bị đưa ra Tòa án hoặc Trọng tài thì “khi đó văn bản hòa giải thành cũng có giá trị tham khảo vì hòa giải ở cơ sở chỉ mang tính tương đối, giúp các bên giải quyết mâu thuẫn, tranh chấp”.
Luật Hòa giải ở cơ sở sẽ có hiệu lực từ 01/01/2014 và Bộ Tư pháp đang khẩn trương thực hiện các nhiệm vụ như xây dựng văn bản hướng dẫn, kế hoạch tuyên truyền để Luật này sớm đi vào thực tế, đáp ứng yêu cầu phát triển của đất nước./.
(Nguyễn Văn Dũng – Phòng Tư pháp Quận 8)